دستگاه راستپنجگاه که با نام راست و پنجگاه یا راست هم شناخته میشود، یکی از دستگاه های موسیقی سنتی ایران است.
راستپنجگاه دست کم از نظر نام با هیچیک از مقام های موسیقی سنتی ایران مطابقت ندارد و به عقیدهٔ برخی، نام راست و پنجگاه هر دو نامهای تازهتری بین مقامهای موسیقی هستند. دانگ اول دستگاه راستپنجگاه با مقام راست ارتباط و با دستگاه ماهور مطابقت دارد. این دستگاه، امکان پرده گردانی به تمام دستگاههای دیگر را فراهم میکند و برخی معتقدند که هدف از ایجاد این دستگاه، آموزش مراحل عالی موسیقی از جمله مُرَکّبنوازی و مرکبخوانی بودهاست.
نام این دستگاه در متون دوران قاجاریه به دو شکل آمدهاست: با واوعطف به صورت «راست و پنجگاه»، و بدون واو عطف به صورت «راستپنجگاه».
فرهاد فخرالدینی راستپنجگاه را در اصل «راست و پنجگاه» میداند؛ به این معنی که نیمهٔ اول گام آن، همان «راست» است (که به تعبیر فخرالدینی میتواند معادل مقام عشاق دانسته شود که با درجات دستگاه ماهور مطابقت دارد) و نیمهٔ دوم از پنج مقام مختلف مشتق شدهاست؛این پنج مقام (یا دستگاه) عبارتند از ماهور،شور ، نوا، سه گاه و همایون . از آنجا که از طریق گوشهٔ شوشتری در دستگاه همایون میتوان به گوشهٔ منصوری در چهارگاه رفت، راستپنجگاه عملاً امکان جابهجایی و پرده گردانی بین تمام دستگاههای موسیقی ایرانی را فراهم میکند. از همین رو، این دستگاه در مرکبخوانی به کار میرود.از سوی دیگر، دستگاه راستپنجگاه در بیشتر ردیفهای موسیقی دو گوشه دارد که با نامهای «درآمد راست» و «پنجگاه» شناخته میشوند. درآمد راست، در واقع همان درآمد دستگاه است، و گوشهٔ پنجگاه در پردههای دستگاه نوا اجرا میشود وقتی که نت پایهٔ آن دستگاه نوا به اندازهٔ یک فاصلهٔ پنجم درست بالاتر از نت پایهٔ درآمد راست باشد.
گوشه های دستگاه راست پنجگاه :
۱-درآمد اول
۲-نغمه
۳- پروانه
۴-روح افزا
۵- بیات عجم
۶-قرچه
۷- رضوی
۸-محیر
۹-نهیب
۱۰-آشوراوند
۱۱-اصفهانک
۱۲-حزین
۱۳-تحریر پنجگاه
۱۴-عشاق
۱۵-نیریز صغیر
۱۶-نیریز کبیر
۱۷-چکاوک
۱۸-طرز
۱۹-لیلی و مجنون
۲۰-راک هندی
۲۲-کرشمه راک
۲۳- راک کشمیر
۲۴-راک عبدالله
۲۵-سفیر راک
۲۶-فرود
دوره های مرتبط
دستگاه چهارگاه
دستگاه چهارگاه، یکی از دستگاه های موسیقی سنتی ایران است. چهارگاه از نظر مدال دستگاهی متمایز است و درایوش طلایی …
دستگاه ماهور
ماهور یکی از دستگاه های موسیقی سنتی ایرانی است. این دستگاه از نظر فواصل با گام بزرگ (ماژور) در موسیقی…
دستگاه شور
دستگاه شور از دستگاه های موسیقی ایرانی است، که توسط بسیاری مهمترین دستگاه موسیقی ایرانی دانسته میشود. این دستگاه منشأ…
دستگاه نوا
دستگاه نوا یکی از هفت دستگاه موسیقی ایرانی است. نوا دومین مقام از دوازده مقام اصلی موسیقی قدیم ایران بوده…
2,700,000 تومان